De tegenstelling tussen de regeringsplannen en het Braziliaanse imago werd al meteen duidelijk toen president Jair Bolsonaro kort na zijn eedaflegging op 1 januari het ministerie van Cultuur afschafte.

Het werd grimmiger in maart toen de president op Twitter een video verspreidde waarin twee mannen aan plasseks deden. Bolsonaro wilde ‘de waarheid blootleggen’ over wat er in carnavalsoptochten echt gebeurde. Bolsonaro heeft niets met carnaval, als lid van een charismatische sekte strijd hij tegen dit fenomeen. Het was een van de rauwere manieren waarop hij zijn afkeuring liet blijken voor het grote nationale feest dat wereldwijd een uithangbord is voor het land.

Bolsonaro, een ex-katholiek, overgetreden naar een charismatische sekte, maakte van zijn overwinningsspeech een lang gebed. Zijn slogan “Brazilië boven alles en God boven iedereen” is een nationale kreet geworden in Brazilië.

„Ik denk dat 80-90 procent van onze gelovigen op Bolsonaro heeft gestemd. Niet omdat ik zei dat het moest, want dat deed ik niet, maar zijn grondslag is precies waar de charismatische ‘kerken’ en de gelovigen ook voor staan. De familie staat altijd voorop. “Wij moeten terug naar onze basis. Geen alcohol en carnaval maar een rustige levensstijl”, zegt de zelfbenoemde ‘pastor’ Costa e Lima.

Hoewel de Brazilianen wel van feesten en uitbundigheid houden, zijn ze in de kern ook behoudend. De evangelische kerken groeiden de afgelopen decennia explosief; tot wel 30 procent van de bevolking volgt ze.

De ‘welvaartstheologie’ die deze ‘kerken’ preken, slaat enorm aan. Hierbij wordt ervan uitgegaan dat ieder mens zich door God te dienen kan opwerken en schatrijk kan worden. Vooral in de sloppen zijn mensen hiervan zeer onder de indruk en verlaten en-masse de RK-kerk. De hiërarchische Katholieke Kerk richtte zich op de elite en liet de armen jarenlang links liggen. „De Universal-kerk heeft me gered. Ik ben op het rechte pad gekomen en heb op mijn twintigste via de kerk alsnog leren lezen en schrijven, ik was analfabeet”, zegt gemeentelid Nathan Ribeiro.

Op politiek gebied hebben de charismatische bewegingen bij de verkiezingen enorme macht verworven, zowel op landelijk als regionaal niveau. Brazilianen zijn ook in de politiek vaak op zoek naar een verlosser. Bolsonaro, wiens tweede naam Messias luidt, heeft bij de verkiezingen voorzien in die diepgewortelde behoefte.

Hij heeft zijn opkomst sterk te danken aan de Evangelicos die hij al in een vroeg stadium tot zijn bondgenoten maakte. Zo kreeg hij tijdens de verkiezingscampagnes exclusieve interviews bij de op één-na-grootste tv-zender Rede Record, eigendom van de schatrijke en zelfbenoemde ‘bisschop’ Edir Macedo, oprichter van de Universal-kerk. Ook liet Bolsonaro zich dopen in de Jordaan in Israël, door een ‘bisschop’ van de concurrerende pinkstergemeentekerk Assembléias de Deus.

“Zijn aanhangers vallen als een blok voor de valse beloften van charismatische sektes”

In de cultuurwereld is de oppositie tegen Bolsonaro compleet. De president voedt op zijn beurt de vijandigheid bij zijn aanhangers. Hij beschuldigt de cultuursector – en ook de universiteiten – van cultuurmarxisme en Katholieke afvalligheid.

Zijn aanhang zit vooral bij zogenaamde charismatische bewegingen, die hun eigen Bijbeluitleg hebben: zij informeren elkaar via sociale media en stoken elkaar op.

“De Braziliaanse samenleving is conservatiever dan we dachten”, zegt ze over de verkiezingsoverwinning van Bolsonaro, een gepensioneerde legerkapitein wiens ideeën niet verenigbaar lijken met het beeld dat men van Brazilianen heeft.

Het verzet tegen de linkse Arbeiderspartij (PT), die het land bestuurde van 2003 tot 2016, en tegen de politiek in het algemeen, die als corrupt wordt beschouwd, “heeft tot een reactionaire reflex geleid die vroeger onder de oppervlakte bleef.”

Sommige gegevens wijzen op een conservatisme dat met racisme, homofobie en machismo is vermengd. Onderzoeken wijzen onder meer op de talrijke moorden op vrouwen en homoseksuelen in het land.

De combinatie van grote corruptieschandalen en economische crisis, die in de schoenen van de PT-regeringen werd geschoven, verzwakte sinds 2014 de positie van PT-kandidaat Fernando Haddad en effende het pad naar Bolsonaro’s triomf.

De charismaat Bolsonaro
De oud-kapitein zette zich af tegen de Arbeiderspartij en het hele corrupte politieke systeem door waarden uit het verleden zoals het traditionele gezin, het patriarchaat en de militaire discipline te verdedigen.

Zijn aanhangers noemen hem “de Mythe”, al van toen hij amper bekend was en als grijs parlementslid bedenkelijke opinies ventileerde, zoals de verdediging van marteling en de militaire dictatuur.

De constructie van mythen, van helden aan wie men zijn lot toevertrouwt, maakt deel uit van de Braziliaanse cultuur. Dat Bolsonaro slachtoffer werd van een aanval met een mes tijdens de verkiezingscampagne, versterkte zijn mythische status nog.

De 7 meest opmerkelijke uitspraken van Bolsonaro

1. ‘De enige goede crimineel is een dode crimineel’.

2. ‘Ik zou nooit van een homoseksuele zoon kunnen houden, ik zou liever hebben dat hij omkomt bij een verkeersongeluk’

3. ‘Ik zal je niet verkrachten, want je bent te lelijk.’ (Tegen een collega-parlementslid )

4. ‘Een politieman die niet doodt, is geen politieman’

5. ‘Als ik twee mannen zie kussen op straat, zal ik ze slaan.’

6. ‘Ik heb mijn ex-vrouw nooit geslagen. Maar ik heb haar vaak neer willen knallen.’

7. ‘Ik heb vijf kinderen. Vier van hen zijn zonen. Bij de vijfde had ik een zwak moment, dat werd een meisje.’

Bolsonaro’s mythe werd nog versterkt op de sociale media, waar tegenstanders steevast werden beledigd. Haddad bijvoorbeeld werd ervan beschuldigd als onderwijsminister de verspreiding van de “gay-kit” te hebben gepromoot, een vermeend educatief pakket dat homoseksualiteit op school zou aanmoedigen.

Macunaíma

Bolsonaro doet Jordão denken aan Macunaíma, een personage waarmee de schrijver Mario Andrade “met literaire en sociologische precisie” de gemiddelde Braziliaan heeft geportretteerd nadat hij in de jaren 1920 door het binnenland van Brazilië had gereisd.

Het is een “held zonder karakter”, lui, zelfzuchtig, onvolwassen en wraakzuchtig. De gelijknamige roman is een mijlpaal in de Braziliaanse moderne literatuur.

De president wil niets weten van de Braziliaanse cultuur. Moderne aspecten, van milieubewustzijn tot hedendaagse kunst, verwerpt hij zelfs.

Terugkeer naar het verleden
Maar hij slaagde erin om miljoenen mensen te mobiliseren voor een terugkeer naar de waarden en gebruiken uit het verleden, ook al zijn vele al door de realiteit ingehaald.

“Hij wil de klok terugdraaien, vooral in de Braziliaanse cultuur”, besluit Jordão. Het traditionele gezin, heteroseksueel, met een man aan het hoofd, staat centraal in de utopie van Bolsonaro en zijn charismatische aanhangers.

Gezinnen zonder vader of grootvader “produceren onaangepaste mensen die zich bij drugbendes aansluiten”, zei vicepresident Hamilton Mourão, een oud-generaal, tijdens de verkiezingscampagne.

Terwijl vier op de tien Braziliaanse gezinnen een vrouw alleen aan het hoofd hebben, bleek al in 2015 uit een studie op basis van officiële statistieken. In absolute cijfers gaat het om 28,9 miljoen gezinnen, het dubbele van in 2001.

Het pleidooi voor het traditionele gezin hangt samen met het oude dogma dat er slechts twee geslachten zijn en dat gender een ideologie is die het gezin probeert te vernietigen.

Zijn homofobe uitspraken stellen homoseksuelen in Brazilië bloot aan nog grotere risico’s.

Volgens Bolsonaro was het “een vergissing” dat het Federale Hooggerechtshof op 13 juni homofobie gelijkstelde met racisme, met straffen tot drie jaar cel. De uitspraak zal net homoseksuelen treffen, zei de president, omdat bedrijven hen niet langer in dienst zullen nemen. Verschillende werkgevers spraken dat argument tegen. In een andere rede heette Bolsonaro buitenlanders welkom die in Brazilië aan heteroseksueel toerisme willen doen, maar homoseksueel toerisme ziet de president liever niet.

Zijn homofobe uitspraken stellen homoseksuelen in Brazilië bloot aan nog grotere risico’s. Holebi-organisaties zeggen dat vorig jaar zeker 420 holebi’s en transgenders zijn vermoord in Brazilië. De schuld van de ‘aanwezigheid’ van homofilie in Brazilië ligt in Bolsonaro’s ogen bij de Katholieke Kerk, die in het verleden te zwak en te barmhartig optrad tegen deze groepering.

Bolsonaro wil op veel terreinen terug naar een Brazilië dat “vergelijkbaar is met dat van veertig, vijftig jaar geleden”, zoals het op de vooravond van de verkiezingen luidde. Hij wil de klok terugdraaien in milieu, onderwijs, openbare veiligheid, diplomatie, gendergelijkheid en mensenrechten.

Zijn decreet van 7 mei dat het bezit en het dragen van vuurwapens voor miljoenen mensen moet vergemakkelijken, werd vorige week door de Senaat afgewezen. Het is ongrondwettig, zeggen de meeste senatoren, omdat een decreet een wet niet kan veranderen.

Bolsonaro wil terug naar de situatie van voor de wet van 2003 die wapenbezit bij burgers verbood.

Bron: ADN/KIN Foto: WC-photo