Cubaanse Kardinaal Ortega gestorven (82)

Koerier en bruggenbouwer
door Tobias Käufer

Hij overleed vandaag in de leeftijd van 82 jaar aan kanker. Daarmee is de meest invloedrijke Kerkleider van Zuid-Amerika definitief afgetreden. Lang behoorde Ortega tot de belangrijkste bemiddelaars op Cuba, maar ook tussen de VS en het communistische eiland.

In de geschiedenisboeken zal hij worden bijgeschreven, niet alleen als Aartsbisschop van 1981 tot 2016, maar zeker ook als de legendarische koerier van de Paus. Paus Franciscus besloot namelijk in 2014 hem als een van zijn meest betrouwbare vertrouwelingen in Zuid-Amerika, naar Washington te sturen. Ongemerkt, zelfs niet opgemerkt door de VS-pers, wist hij het Witte Huis binnen te komen voor een gesprek met de President. Zelfs in de officiële bezoekerslijst van de VS-regering kwam de naam Ortega niet voor op deze dag

Wat Ortega toen aan de toenmalige president Barack Obama overhandigde, had een ‘explosieve’ politieke lading: een brief van de Paus, die de Kardinaal uitdrukkelijk alleen aan Obama persoonlijk mocht overhandigen.

Een soortgelijke brief had Ortega in zijn thuisland ook al aan staatspresident Raul Castro persoonlijk overhandigd. De rest van het verhaal is bekend: Het ijs tussen de ideologische aartsvijanden was gebroken; beide partijen deden per omgaande hun best om de betrekkingen te normaliseren.

Obama en Castro bedankten zich uitdrukkelijk voor de bemiddeling door de Heilige Vader.
De episode van de prominente ‘Koerier van de paus’ onderstreept de belangrijke positie, welke Ortega in
deze historische periode op het communistisch geregeerde Caribische eiland genoot. Dat was lange tijd wel eens anders.

De Katholieke kerk gold daarvoor als vijand van de Cubaanse revolutie en was van het maatschappelijke leven vrijwel uitgesloten en als gesprekspartner niet geaccepteerd.

Dat veranderde voor het eerst in 1998 tijdens het historische bezoek van Paus Johannes Paulus II aan het eiland. Maar pas in 2011 troffen zich Raul Castro en Ortega voor eerste officiële gesprekken. Ook destijds moest de Kardinaal in de rol van bemiddelaar kruipen. Familieleden van geïnterneerde dissidenten hadden zich tot de Kardinaal gewend voor hulp en bemiddeling.

In uiterst moeilijke en lange onderhandelingen bereikte hij de vrijlating van alle, in de ‘zwarte lente’ van 2003, opgesloten pacifistische regimecritici. Maar tegen een hoge prijs: Velen van hen werden uitgezet naar Spanje. Van daar uit hadden zij voortaan nauwelijks nog een mogelijkheid, zich in het politieke proces op Cuba te mengen. Er kwam dan ook kritiek op Ortega. Hij koos teveel voor de lijn van de regering, aldus familieleden van de geredde, maar ook gefrustreerde dissidenten. Het zou een voorproefje zijn op wat nog zou gaan komen.

Een bemiddelaar is Ortega tot aan het eind gebleven. Dat bracht hem soms in een lastige positie. Toen zich Ortega in de aanloop naar het bezoek van Paus Franciscus in september 2015 in een interview in zeer ongelukkige woorden over de situatie van politieke gevangenen op Cuba uitte, die er helemaal niet zouden zijn, reageerden tal van dissidenten ontzet. Gevluchte Cubanen in Miami vonden dat Ortega voortaan niet meer het recht had om namens de Cubaanse Kerk te spreken. Op de aanvallen reageerde de Kardinaal wijs. Hij plaatste zijn uitlatingen in de juiste context en veroordeelde zijn critici: hij vroeg hen om een lijst met namen van politieke gevangenen, opdat hij zich voor hen kon inzetten. Daarop volgde een grote amnestie.

Pas daarna accepteerde Paus Franciscus in april 2016 het terugtreden van Ortega vanwege zijn ouderdom.
Ook in de geschiedenis van de Paus zette Ortega een accent – toen hij in 2013 direct na het Conclaaf de
doorslaggevende rede van Franciscus tijdens het Conclaaf openbaar maakte, die de toenmalige Kardinaal Jorge Mario Bergoglio tot de favoriet van het Conclaaf maakte.

Foto: wikimedia publiek domein

Tobias Käufer is journalist bij KNA en schrijft ook voor MariaBode