Eenzaamheid neemt af, maar blijft hoog onder kwetsbare inwoners

 -’s Gravenhage- Na de Covid-pandemie is het percentage inwoners dat zich eenzaam voelt weliswaar afgenomen, maar vooral onder kwetsbare inwoners blijft de eenzaamheid hoog. Dat blijkt uit een analyse van de Burgerpeiling. 

Vóór de uitbraak van de coronapandemie gaf één op de drie volwassenen aan soms of vaak eenzaamheidsgevoelens te ervaren. Op het hoogtepunt van de pandemie steeg dit percentage tot bijna 40 procent. Verder gaf 17 procent van de volwassenen aan tijdens de pandemie vaak tot zeer vaak eenzaam te zijn. In 2022 daalde dit naar 11 procent, en in 2023 komt dit percentage zeer waarschijnlijk nog lager uit. Hierdoor lijken de gevoelens van eenzaamheid naar het laagste niveau in 10 jaar te bewegen.

Kwetsbare mensen vaker eenzaam

Voor kwetsbare mensen geldt deze trend niet, zo blijkt uit de VNG-burgerpeiling-analyse ‘Eenzaamheid in de schaduw van de Coronapandemie’ (pdf), die is te vinden op waarstaatjegemeente.nl. Tussen 2018 en 2021 is het percentage mensen binnen de kwetsbare groep dat vaak eenzaamheid ervaart, gestegen van 33 naar 59 procent. Daarna is het flink afgenomen, maar nog steeds ervaart een kwart van deze bevolkingsgroep vaak gevoelens van eenzaamheid.

‘Zorgwekkende ontwikkeling’

De onderzoekers noemen de ontwikkelingen zorgwekkend. ‘Kort na de pandemie ervaart 1 op de 4 personen in deze groep mentale uitdagingen. Recente metingen tonen aan dat de incidentie hoog blijft.’

Volgens het onderzoek is er een duidelijk verband met de ervaren gezondheidssituatie. In 2018 kampte een derde van deze groep met gezondheidsproblemen, maar in 2021 steeg dit aantal tot meer dan de helft. Ook nam het niveau van de ervaren (algehele) gezondheid af.

Daarnaast ondervindt 1 op de 5 kwetsbare inwoners sociale uitsluiting, vooral door beperkte(re) financiële middelen om volwaardig te participeren in de maatschappij. Bijna 1 op de 5 mensen geeft daarnaast aan aanzienlijke moeilijkheden te hebben om rond te komen. ’Hoewel deze ongunstige ontwikkeling al voor de pandemie begon, is onder invloed van de pandemie de situatie – over het geheel genomen – nog zorgwekkender geworden,’ aldus de onderzoekers.

‘Compenseerders’

Een opvallend gegeven is volgens de onderzoekers dat kwetsbaren vooral sociale steun krijgen van zogenoemde ‘compenseerders’. Dit zijn mensen die ondanks hun eigen lage welzijnsniveau en ervaren beperkingen zich inzetten voor anderen. Soms gaat dit zelfs ten koste van hun eigen sociaal leven of hun gezin. ‘Deze overmatige belasting kan, zoals bij intensieve of langdurige mantelzorg, juist leiden tot sociale eenzaamheid,’ aldus het onderzoek. Zestig procent van deze groep besteedt aandacht aan buurtgenoten in moeilijke situaties.

Jongvolwassenen vaker eenzaam dan ouderen

Uit het onderzoek blijkt ook dat sinds 2022 jongvolwassen – mensen in de leeftijdsgroep 18 tot en met 29 jaar – relatief vaker sterke gevoelens van eenzaamheid ervaren dan ouderen. In de vroege fase van de pandemie steeg het percentage jongvolwassenen dat vaak tot zeer vaak eenzaam was van 15 procent naar 21 procent in 2021. Op het hoogtepunt van de pandemie voelde ruim een kwart zich vaak tot zeer eenzaam. Dit aandeel keerde in 2022 weer terug naar het niveau van voor de pandemie.

Collectieve verantwoordelijkheid

Volgens de onderzoekers is eenzaamheid niet alleen een individuele uitdaging, maar ‘eerst en vooral een collectieve verantwoordelijkheid’. Ook zijn ze van mening dat de bevindingen belangrijke implicaties met zich meebrengen voor beleidsmakers. ‘Het is van belang om programma’s te ontwikkelen die zowel eenzaamheid verminderen als veerkracht opbouwen. Het ondersteunen van lokale gemeenschapsinitiatieven en het bevorderen van inclusieve maatregelen zullen van grote waarde zijn. De pandemie heeft ons geleerd dat de echte kracht in menselijke verbindingen ligt, in het ondersteunen van elkaar en het delen van lasten.’

Eenzaamheid bestrijden

Recent werd nog de campagne ‘Eén tegen eenzaamheid’ nieuw leven ingeblazen. Voor het eerst richt die zich samenlevingbreed op iedereen die zich weleens eenzaam voelt. Ook wordt elk jaar rond eind september de Week tegen Eenzaamheid georganiseerd in het kader van het actieprogramma Eén tegen eenzaamheid van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS). Gemeenten besteden dan ook volop aandacht aan het onderwerp.