Eeuwenlang miskend: vrouw was belangrijkste opdrachtgever van Vermeer

Van het wereldberoemde schilderij werd eeuwenlang gedacht dat het besteld was door mecenas Pieter van Ruijven. Maar nieuw archiefonderzoek wijst op een belangrijke rol voor Maria de Knuijt, de vrouw van de vermeende beschermheer. Zij heeft waarschijnlijk nog meer werken bij Vermeer besteld.

“Men dacht altijd dat dit de Nederlandse kunstverzamelaar Pieter van Ruijven was”, vertellen kunsthistorici Piet Bakker en Judith Noorman van de Universiteit van Amsterdam. “Uit ons onderzoek blijkt echter dat zijn vrouw Maria de Knuijt, dochter van een Delftse textielhandelaar, waarschijnlijk het initiatief nam om ongeveer de helft van Vermeers productie te kopen. Waaronder het wereldberoemde Meisje met de parel en het Gezicht op Delft.”

De Knuijts testament bepaald ook dat een klein fortuin naar de kunstenaar moest gaan. Zulke persoonlijke legaten aan kunstenaars waren uitzonderlijk, zeggen de onderzoekers, en dat wijst op een bijzondere band tussen De Knuijt en Vermeer.

Vrouwen onderbelicht

Waarom is de rol van De Knuijt dan zo lang over het hoofd gezien? “De kunstgeschiedenis is decennialang geschreven vanuit een mannelijk perspectief, waarin vrouwen vaak slechts als echtgenote of huisvrouw werden genoemd”, leggen Bakker en Noorman uit. “Archiefstukken met hun namen werden onderbelicht of aan hun echtgenoten toegeschreven. Pas in recente jaren is er aandacht gekomen voor vrouwen als zelfstandige actoren op de kunstmarkt.”

Bakker en Noorman willen juist die vrouwelijke invloed zichtbaar maken. “Rijke vrouwen als De Knuijt richtten het interieur in, kochten kunst en bepaalden mede de smaak van hun tijd.”

Hun invloed mag niet onderschat worden, zeggen de onderzoekers. Maria de Knuijt was niet zomaar een verzamelaar: zij ondersteunde Vermeer, documenteerde zijn werk en zorgde ervoor dat zijn kunst behouden bleef.

“We grappen graag dat vanwege ons onderzoek de film Girl with a Pearl Earring opnieuw opgenomen zou moeten worden”, zeggen Bakker en Noorman. “Daarin vertolkt Tom Wilkinson de glansrol van Pieter van Ruijven en zegt Maria de Knuijt geen woord.”