-Vaticaanstad- Na een telefoongesprek met Poetin spreekt Trump over ‘onmiddellijke’ vredesbesprekingen met Oekraïne – en dan bij voorkeur in het Vaticaan. Paus Leo XIV was allesbehalve afwijzend. Welke rol kan de Pauselijke Staat spelen in politieke onderhandelingen?
“Vrede zij met u” – met deze woorden begon Leo XIV begin mei zijn Pontificaat. Slechts enkele dagen later bood hij het Vaticaan aan als locatie voor eventuele vredesbesprekingen. Maandag werd bekend dat Donald Trump, na een telefoongesprek met Poetin, deze laatste ook een dergelijke mogelijkheid opperde.
De Italiaanse premier Giorgia Meloni heeft het aanbod van het Vaticaan om te bemiddelen in de oorlog in Oekraïne bevestigd. Meloni sprak dinsdag telefonisch met de Heilige Vader. Het gesprek volgde op het telefoongesprek met de Amerikaanse president en andere Europese staatshoofden en regeringsleiders. Meloni kreeg de opdracht om de bereidheid van de Heilige Stoel om de onderhandelingen te organiseren te onderzoeken. De Paus bevestigde dit.
Het Vaticaan heeft nog geen dergelijke gesprekken georganiseerd
Nieuw is wat er nu gaande is niet. Paus Paulus VI bood tijdens de Vietnamoorlog in de jaren zestig het Vaticaan aan als locatie voor onderhandelingen, maar de strijdende partijen accepteerden dit niet. Het Vaticaan heeft zelf in de geschiedenis nooit dergelijke gesprekken georganiseerd, maar heeft wel herhaaldelijk diplomatiek ingegrepen – met wisselend succes.
Een belangrijk kenmerk van de diplomatie van het Vaticaan is haar onpartijdigheid. “De Heilige Stoel kiest geen partij en veroordeelt daarom de onrechtvaardigheden die door beide partijen worden begaan niet. Anders zou hij als vredesbemiddelaar buiten beeld zijn. Ook Paus Franciscus nam dit standpunt in en annuleerde bezoeken aan Kiev zolang Rusland hem niet uitnodigde. Deze stap leidde tot kritiek, maar maakte de neutrale lijn wel duidelijker.
Paus Franciscus en Johannes Paulus II boekten diplomatieke successen
In het verleden heeft de neutraliteit van de Paus ook resultaat geboekt. Zo bemiddelde de Heilige Stoel in 2014 succesvol in het decennialange conflict tussen Cuba en de VS. Paus Franciscus zei toen: “Vrede mogelijk maken, de harten van volkeren dichter bij elkaar brengen, broederschap zaaien, dat is de taak van diplomatie.”
Paus Johannes Paulus II was ook succesvol als bemiddelaar in het conflict over het Beaglekanaal tussen Argentinië en Chili. De twee landen stonden op de rand van oorlog, veroorzaakt door koloniale grensconflicten. Destijds heeft Pauselijke bemiddeling geholpen om de oorlog te voorkomen. “Beide landen zijn sterk katholiek – dat heeft misschien geholpen.”
De ‘Heilige Stoel’ vertegenwoordigt de wereldwijde katholieke kerk
In het internationaal recht treedt het Vaticaan niet op als staat, maar via de Heilige Stoel – en staat op gelijke voet met andere staten. Het bijzondere hieraan is dat de vertegenwoordiging volgens het internationaal recht gebaseerd is op personeel en niet op grondgebied. De Heilige Stoel vertegenwoordigt dus de rooms-katholieke kerk in de hele wereld en niet alleen Vaticaanstad.
In tegenstelling tot klassieke staten is de Heilige Stoel in de eerste plaats een drager van morele en niet van fysieke macht. Toch kan dit vergaande gevolgen hebben op politiek vlak.
Geen voorwaarden – behalve de toestemming van Oekraïne en Rusland
Goed bekeken is de mogelijke bereidheid van Paus Leo om vredesbesprekingen te leiden niet zozeer een actieve bemiddeling als wel een aanbod van ‘goede diensten’. Deze diplomatieke term heeft betrekking op het ter beschikking stellen van kamers, tolken of culturele bemiddeling. “Dit heeft geen gevolgen voor de inhoud van de onderhandelingen”.
In principe zijn er geen voorwaarden waaraan moet worden voldaan om het Vaticaan te beschouwen als locatie voor officiële vredesonderhandelingen. Beide partijen – in dit geval Rusland en Oekraïne – moeten het er gewoon mee eens zijn. Hetzelfde geldt voor andere belangrijke spelers, zoals de VS en de EU.
Hoe kan Poetin het Vaticaan binnenkomen?
Eén probleem ontstaat door het arrestatiebevel van het Internationale Strafhof tegen president Poetin. Italië zou bij binnenkomst passende maatregelen moeten nemen als het Hof dat eist.
Dan rijst de vraag hoe Poetin het Vaticaan kan bereiken zonder het Italiaanse grondgebied te betreden. Hij zou uit een helikopter kunnen springen, hangend aan een parachute en dan landen op het St. Pietersplein, maar zelfs een helikoptervlucht zou door het Italiaanse luchtruim moeten plaatsvinden. Italiaanse media vermoeden echter dat de Italiaanse regering al bezig is een oplossing voor dit probleem te vinden.
Een plek met mogelijkheden – maar ook beperkingen
Of het Vaticaan zich kan profileren als een permanente locatie voor vredesbesprekingen, hangt volgens velen ook af van het succes van de huidige situatie – en van de vraag of andere partijen in het conflict vertrouwen hebben in de neutraliteit van het Vaticaan. Als dat het geval is, dan zou de Pauselijke Staat inderdaad een plek kunnen worden waar “vijanden elkaar kunnen ontmoeten en in de ogen kunnen kijken”, zoals Paus Leo XIV kort na zijn aantreden aanbood.
