Yad Vashem-onderscheiding
De Yad Vashem-onderscheiding is in het leven geroepen voor niet-Joden die Joden hebben geholpen om te ontkomen aan de Holocaust. De Jong zorgde er in de oorlog onder meer voor dat Joodse kinderen een onderduikadres kregen.
“Hij was leider van het verzet”, zegt hulpbisschop Herman Woorts uit Utrecht. Wat het verzet van De Jong ook bijzonder maakte is dat hij zich openlijk uitsprak tegen de Duitse bezetter. “Het meest in het oog springende feit is dat hij, samen met andere Nederlandse bisschoppen, een aantal keren publiekelijk protest heeft aangetekend tegen de maatregelen van de nazi’s, in het bijzonder tegen de deportatie van Joden.”
Een opmerkelijke actie, zegt hulpbisschop Woorts. “Als represaillemaatregel zijn Katholiek geworden Joden naar concentratiekampen afgevoerd. Eén van hen was Edith Stein, een bekende filosofe en karmelietes. De Jong liep ook zelf groot gevaar door zijn verzet tegen de Nazi’s. In een kluis van het bisschopshuis aan de Maliebaan te Utrecht bewaarde hij de geheime administratie van de onderduiknamen en verblijfadressen van Joodse kinderen. Op diezelfde Maliebaan zat slechts een paar meter verderop het hoofdkwartier van de SS.
Kardinaal
Na de Tweede Wereldoorlog werd De Jong door de Paus tot kardinaal gecreeërd. Ook werd hij benoemd tot Ridder Grootkruis in de Orde van de Nederlandse Leeuw, een zeer hoge en zeldzame Nederlandse onderscheiding.
In 2017 droegen toenmalig aartsbisschop Wim Eijk van Utrecht en arts Hans Themans De Jong voor voor de Yad Vashem-onderscheiding. Dokter Themans overleefde de oorlog door onder te duiken bij Rooms-Katholieken. Even leek het erop dat de kardinaal de onderscheiden zou mislopen. Eijk trok de aanvraag bijna vier jaar geleden weer in omdat er twijfels waren ontstaan over de rol van De Jong kort na de oorlog. Die twijfels hadden te maken met zijn naaste medewerker Felix van de Loo. Die zou zijn neef Wilhelm van de Loo hebben willen redden van het vuurpeloton. Wilhelm was een beruchte SS’er en Felix zou zijn netwerk hebben gebruikt om te voorkomen dat zijn neef ter dood werd veroordeeld.
Gratieverzoek
Toen rees de vraag of kardinaal De Jong hierbij betrokken was. De Jong was namelijk gevraagd een gratieverzoek voor de man in te dienen. Uit brieven die werden gevonden is inmiddels gebleken dat de kardinaal dat niet van plan was. Hij was – na overleg met zijn medewerker Van de Loo – tot de conclusie gekomen dat de feiten “te ernstig” waren. Toen dit onderzoek De Jong vrijpleitte, deed Eijk opnieuw een aanvraag. Dat verzoek is dan nu uiteindelijk gehonoreerd.
In de tuin van het herinneringscentrum in Jeruzalem wordt voor kardinaal De Jong een boom geplant.
