-Cambridge- Wie zorgt er voor uw oude moeder, vader of tante als u dat zelf niet meer kunt? Het is een vraag die veel gezinnen in Europa zich stellen, nu de vergrijzing van de Europese bevolking steeds sneller gaat, schrijven Zuzanna Marciniak-Nuqui en Joanna Hofman van onderzoeksinstituut RAND Europe.
Naarmate onze dierbaren ouder worden of te maken krijgen met langdurige ziekte of een beperking, neemt de vraag naar zorg sterk toe. Maar onze beroepsbevolking kan die groei niet bijbenen: nu al is een op de vijf Europeanen ouder dan 65 jaar, en tegen 2050 zal dat aandeel oplopen tot 30 procent. Die demografische verschuiving zal leiden tot een toename van 23,5 procent in de vraag naar medewerkers in de langdurige zorg. Maar waar moeten die allemaal vandaan komen?
Cruciale lacune
Op dit moment kloppen de cijfers niet. De Europese sector voor langdurige zorg biedt werk aan ongeveer 6,3 miljoen mensen, maar er is al een enorm tekort aan personeel. Miljoenen gezinnen springen bij, met 44 miljoen Europeanen – voornamelijk vrouwen – die onbetaalde, informele zorg verlenen aan oudere familieleden.
Die last wordt onvoldoende erkend en is niet houdbaar. Ons recente onderzoek laat zien in hoeverre migranten in de zorg deze kloof overbruggen.
Bijna 10 procent van de medewerkers in de langdurige zorg in de EU is in het buitenland geboren. Sommigen komen uit de EU, maar velen komen uit Zuid-Amerika (20 procent), Afrika (12 procent) en Azië (10 procent). Eenmaal in Europa vullen ze een cruciale lacune in het zorgsysteem door banen in te vullen die lokale werknemers niet willen of kunnen uitoefenen.
Misbruik
Maar ondanks hun essentiële rol worden migranten in de zorg vaak slecht behandeld. Velen werken met tijdelijke contracten, verdienen minder dan hun Europese collega’s of kampen met uitbuiting. Sommigen werken in zwartwerk, wat leidt tot informele banen zonder wettelijke bescherming, waardoor ze nog kwetsbaarder zijn voor misbruik.
In Noorwegen bijvoorbeeld krijgen migranten in de zorg vaak banen met een lagere status, zelfs wanneer hun kwalificaties gelijk zijn of hoger aan die van hun lokale collega’s. Ze worden ook als minder professioneel gezien, ondanks hun ervaring en opleiding. Een Duits gezin dat een Poolse verzorger via een uitzendbureau inhuurde, was geschokt toen het erachter kwam dat zij maar 1000 euro per maand kreeg, terwijl het gezin 2800 euro betaalde. Het uitzendbureau stak het verschil in eigen zak.
In sommige EU-landen maken strenge immigratiemaatregelen het moeilijker voor migranten in de zorg. In Cyprus en Malta bijvoorbeeld krijgen migranten in de zorg met een tijdelijk visum geen toegang tot sociale voorzieningen, zelfs niet na jarenlange dienst. Velen worstelen ook met taalbarrières, waardoor het moeilijker is om hun rechten te laten gelden of hun kwalificaties erkend te krijgen.
Tekort aan arbeidskrachten
Dat alles gebeurt terwijl bijna alle EU-landen kampen met een ernstig tekort aan arbeidskrachten in de langdurige zorg. Het probleem is groter in EU-landen met een lager inkomen, waar het moeilijker is om verzorgers aan te trekken en te houden. Lage lonen en moeilijke arbeidsomstandigheden maken het werk onaantrekkelijk voor de lokale bevolking, waardoor velen op zoek gaan naar werk in West-Europese landen met een beter salaris.
De verschillen zijn groot. In Nederland verdienen medewerkers in de langdurige zorg 96 procent van het gemiddelde uurloon. In Bulgarije is dat amper 62 procent. Veel Oost-Europese en Baltische landen kampen ook met een gebrek aan thuiszorg, waardoor gezinnen afhankelijk zijn van ondergefinancierde verpleeghuizen of informele, ongereguleerde zorg.
Europees pakket
De Europese Commissie heeft in 2022 het ‘Skills and Talents’-pakket geïntroduceerd om de arbeidsomstandigheden en legale migratieprocessen te verbeteren voor werknemers in sectoren met een tekort. Dat omvatte een voorstel voor een ‘EU Talent Pool’ – een digitaal platform om werkgevers in de EU in contact te brengen met geschoolde werknemers uit landen buiten de EU. De commissie Burgerlijke Vrijheden van het Europees Parlement heeft dat plan vorige maand gesteund, en zo de weg geëffend voor een nieuwe aanpak van internationale aanwerving.
Als dat initiatief goed wordt geïmplementeerd, zou het de kloof in de Europese zorgsector kunnen dichten en een legaal, gestructureerd traject kunnen bieden voor geschoolde migranten om in de sector aan de slag te gaan. Maar de publieke tegenkanting tegen migratie blijft een enorme barrière.
Anti-immigratie
Europeanen willen kwaliteitszorg voor hun dierbaren, maar velen willen niet accepteren dat daarvoor ook meer buitenlandse werknemers nodig zijn. Die spanning tussen publieke opinie en economische realiteit bedreigt de toekomst van de langdurige zorg in Europa.
Onderzoek toont aan dat West-Europese millennials (geboren tussen 1982 en 1991) nu meer tegen immigratie gekant zijn dan wie geboren is tussen 1952 en 1961.
De EU erkent de noodzaak van buitenlandse werknemers, maar politici bepleiten dat liever niet in het openbaar. De publieke opinie over migratie blijft sterk verdeeld, waarbij na de Russische invasie in 2022 vaak de voorkeur wordt gegeven aan migranten uit andere EU-landen of uit Oekraïne.
Structureel
De EU zal in de komende decennia alleen maar afhankelijker worden van migranten in de zorg. Maar simpelweg meer buitenlandse werknemers aanwerven is nog geen duurzame oplossing – daarvoor moet ook het systeem veranderen.
Verschillende maatregelen kunnen migranten in de zorg helpen omeen eerlijke behandeling te krijgen. Ten eerste zou de invoering van een specifiek zorgvisum voor werknemers van buiten de EU hun legale status en werkzekerheid garanderen.
Er is ook een sterkere wettelijke bescherming tegen uitbuitende contracten en oneerlijke lonen nodig. En door de erkenning van buitenlandse kwalificaties te vereenvoudigen, kunnen geschoolde werknemers functies aanvaarden die beter aansluiten bij hun ervaring.
Eerlijke lonen en arbeidsomstandigheden zijn essentieel om zowel migranten als lokale werknemers aan te trekken en te behouden. Internationale samenwerking tussen de EU en derde landen zou ook ethische, gereguleerde migratieroutes kunnen creëren.
De kern van de zaak is dit: de Europese bevolking vergrijst – en zonder migranten zullen miljoenen gezinnen moeite hebben om zorg voor hun dierbaren te vinden. Europa moet werknemers – zowel migranten als lokale werknemers – in de zorg ondersteunen en beschermen, omwille van zichzelf.