-Varticaanstad- Paus Franciscus overleed op Paasmaandag op 88 jarige leeftijd. Nu staat de rooms-katholieke kerk voor de verkiezing van een nieuwe leider. Maar hoe vindt deze pausverkiezing – het zogenaamde conclaaf – plaats? Dat gebeurt vanaf vandaag woensdag 7 mei.
133 kardinalen beginnen vanmiddag om 16.30 uur aan het conclaaf. Om 10 uur begint eerst in de Sint-Pietersbasiliek een H. Mis, ter ere van Franciscus. In de namiddag volgt dan een stoet naar de Sixtijnse Kapel, waar ze vervolgens in isolatie aan het werkelijke conclaaf beginnen.
Wat wordt bedoeld met conclaaf?
Een conclaaf is een geheime bijeenkomst van kardinalen om een nieuwe Paus te kiezen. De term komt van het Latijnse ‘cum clave’ (‘met sleutel’) – de kardinalen zijn hierdoor afgesloten van de buitenwereld. De reden hiervoor ligt in de absolute geheimhouding en onafhankelijkheid van de Pausverkiezing.
Vroeger werden de kardinalen letterlijk opgesloten en werd de sleutel afgenomen, zodat zij er niet meer uit konden. Tegenwoordig is het meer symbolisch, maar het basisidee is hetzelfde gebleven: volledige afzondering en concentratie op de verkiezingen.
Hoe wordt de Paus gekozen?
Als volgt: de stemgerechtigde kardinalen trekken zich voor de verkiezing terug in de Sixtijnse Kapel en leggen een eed van geheimhouding af. Dan begint de eigenlijke verkiezingsprocedure, die volgens een vaste procedure verloopt:
- Geheime stemming: Elke kardinaal schrijft de naam van zijn favoriete kandidaat op een stembiljet en vouwt dit. De stembiljetten worden individueel in een urn geplaatst en vervolgens openbaar geteld door drie aangewezen verkiezingsfunctionarissen (kardinalen).
- Tweederdemeerderheid vereist: Een kandidaat moet tweederde van de stemmen behalen om gekozen te worden.
- Dagelijkse planning: Op de eerste dag, woensdag 7 mei, is er één stemronde, op de volgende dagen vier – twee in de ochtend en twee in de middag. Tussen de stemrondes door wordt er nagedacht, gebeden en gediscussieerd, maar er worden geen officiële campagnetoespraken gehouden.
- Verbranding van stembiljetten: Na elke verkiezing worden de stembiljetten verbrand. De rook die ontstaat, geeft het signaal aan de buitenwereld: zwarte rook betekent dat er nog geen Paus is, witte rook betekent dat er al een Paus is gekozen.
- Aanvaarding van de verkiezing: Zodra een kandidaat de vereiste meerderheid heeft behaald, wordt hem gevraagd: “Aanvaardt u de verkiezing?” Als dat zo is, kiest hij zelf een Pauselijke naam – bijvoorbeeld Franciscus, Benedictus of Johannes Paulus II – en vanaf dat moment geldt hij als de gekozen Paus.
- “Habemus Papam”: Kort daarna betreedt de nieuwe Paus het balkon van de Sint-Pietersbasiliek en wordt begroet met de woorden “Habemus Papam!” (“Wij hebben een Paus!”) aan het wereldpubliek.
Hoe lang duurt het vanaf de dood van de Paus tot het conclaaf?
Het duurt ongeveer twee tot drie weken voordat het conclaaf begint na de dood van de Paus. Volgens het kerkelijk recht mag dit niet eerder gebeuren dan op de 15e dag na de datum van overlijden (in dit geval is dat 6 mei 2025) en niet later dan op de 20e dag (11 mei 2025). Ondertussen is de overleden Paus Franciscus begraven en reizen kardinalen van over de hele wereld naar Rome.
Welke kardinalen mogen de Paus kiezen?
Alleen kardinalen jonger dan 80 jaar mogen deelnemen aan het conclaaf. Hoewel het kerkelijk recht sinds 1975 een maximum van 120 benoembare kardinalen vaststelt, is dit aantal in het verleden al een aantal keer overschreden. Paus Franciscus heeft tijdens zijn pontificaat een groot aantal kardinalen benoemd, waardoor het aantal kiesgerechtigden op 135 komt.
Eén kardinaal uit Nederland mag deelnemen aan de verkiezing van de opvolger van Franciscus: Willem kardinaal Eijk uit Utrecht.
Waar zitten de kardinalen ‘gevangen’?
Tijdens het conclaaf verblijven de kardinalen op twee plaatsen:
- Santa Marta Gastenhuis: Hier verblijft iedere kardinaal – in een eigen kamer. Dit moderne gastenverblijf werd gebouwd in opdracht van Paus Johannes Paulus II om de kardinalen tijdens het conclaaf een passend en privéverblijf te bieden. Na zijn verkiezing in 2013 verhuisde Paus Franciscus niet, zoals gebruikelijk, naar het Apostolisch Paleis, maar bleef hij in Santa Marta.
- Sixtijnse Kapel: Hier vindt de stemming zelf plaats. De kapel is voor de duur van het conclaaf technisch beveiligd (bijvoorbeeld tegen afluisterapparatuur) en alle deelnemers moeten hun elektronische apparatuur afgeven. De telefoonlijnen zijn afgesloten.
De paden tussen Santa Marta en de kapel zijn afgesloten en niemand mag het gebied verlaten totdat een nieuwe Paus is gekozen.
Laatste conclaaf, 2 dagen en 5 stemrondes
Het laatste conclaaf vond plaats in maart 2013. Toen trad Benedictus XVI af en kardinaal Jorge Mario Bergoglio uit Argentinië werd tijdens het conclaaf verkozen tot de nieuwe Paus (Franciscus). Het duurde twee dagen en er waren vijf stemrondes nodig.
Hoe lang duurt het conclaaf?
Er is geen vaste tijdslimiet: het conclaaf eindigt pas wanneer een nieuwe Paus is gekozen. Vroeger konden Pausverkiezingen maandenlang duren; Tegenwoordig duurt de procedure meestal slechts enkele dagen. De verwachting is dat er aankomend weekeinde een nieuwe Paus is.
Wat betekenen de rooksignalen?
Zwarte of witte rook uit de schoorsteen van de Sixtijnse Kapel kondigt de uitslag van de verkiezingen aan. Als er donkere rook opstijgt, is er nog geen Paus gekozen – de kardinalen hebben nog geen overeenstemming bereikt. Witte rook betekent daarentegen: de verkiezing is geslaagd, er is een nieuwe paus gevonden (“Habemus Papam”).
De kleur van de rook ontstaat door de additieven die worden gebruikt bij het verbranden van de stembiljetten. Tegenwoordig zorgen chemicaliën ervoor dat de rook er zwart of wit uitziet.
Hoe geheim is het conclaaf?
Absoluut geheim: De volledige Pausverkiezing vindt achter gesloten deuren plaats. De kardinalen leggen een eed van strikte geheimhouding af. Elk contact met de buitenwereld is verboden en de stembureaus zijn technisch beveiligd tegen afluisteren. Een schending van de geheimhouding zou volgens het kerkelijk recht ernstige gevolgen hebben.
Zowel Paus Benedictus XVI als Paus Franciscus hielden zich aan de geheimhoudingsplicht, maar tijdens hun ambtsperiode maakten zij kleine persoonlijke indrukken en reflecties op een zeer discrete manier openbaar.
