Een dag in oktober 2020. De zeventig jaar oude Serah Akpan zit in haar huis in Cross River, een deelstaat in het zuiden van Nigeria, als ze buiten het gejoel van woedende jongeren hoort. Voor ze het goed en wel beseft breken ze bij haar binnen, slepen haar naar buiten en dreigen ermee haar te vermoorden, omdat ze een heks zou zijn.

“Ze begonnen me te snijden met een hakmes. Ik bloedde en huilde, maar dat kon niemand wat schelen. Ze sneden zo diep in mijn been dat ik tot op de dag van vandaag niet zelfstandig kan lopen”, aldus de bejaarde vrouw.

Even later werd ze samen met acht anderen beschuldigd van hekserij, waarna de jongeren ze in een laaiend vuur wierpen om hun leven op gruwelijke wijze te beëindigen.

Serah en twee anderen hebben het overleefden omdat ze gered werden door toevallige voorbijgangers die hen zwaargewond naar het ziekenhuis brachten. De anderen hadden minder geluk en waren onherkenbaar verbrand.

De brandwonden en letsels maken haar leven nu wel een pak moeilijker, nu ze niet meer alleen kan lopen en afhankelijk is van haar kinderen.

Afrikaanse heksenjacht

De heksenjacht is een ernstig probleem op verschillende plaatsen op het continent. In Nigeria is er sprake van ernstig geweld tegen oudere vrouwen op basis van beschuldigingen van hekserij. Dat geldt vooral in het zuiden van het land, waar een hardere versie van het christendom is samengesmolten met traditionele gebruiken.

Oudere of gehandicapte vrouwen die van hekserij worden beschuldigd, worden vaak verbannen of geïsoleerd. In veel gevallen lopen ze ook het risico te worden gelyncht of moeten ze andere brutaliteiten ondergaan.

De verontrustende trend kwam in de jaren negentig in een stroomversnelling, onder meer door de invloed van populaire films en opportunistische zelfbenoemde profeten die munt wilden slaan uit de angsten en spirituele denkbeelden van de bevolking.

Het wijdverspreide geweld tegen vrouwen in Afrika en specifiek Nigeria werkt het probleem verder in de hand. De VN beschreven gendergerelateerd geweld in 2020 als “een pandemie binnen een pandemie”. Tussen 2020 tot 2022 werden maar liefst 7349 gevallen van geweld tegen vrouwen of meisjes gerapporteerd in het land.

Overheid sluit de ogen

De Gambiaanse ex-president Yahya Jammeh, die aftrad in 2017, beschuldigde tijdens zijn 22 jaar durende ambtstermijn verschillende vrouwen van hekserij. Vervolgens werden ze gefolterd.

In september 2022 viel de Nigeriaanse politie een seminarie over heksenvervolging binnen in de Nigeriaanse deelstaat Benue. Volgens waarnemers zijn de meeste overheden op het continent echter deel van het probleem.

“De staat is zwak. Als we deze kwestie melden aan de politie, nemen ze niet op omdat ze vinden dat we hen storen. Het is geen prioriteit voor de overheid, die uit electorale overwegingen niet tegen het volksgeloof wil ingaan”, zegt Dr. Leo Igwe, de oprichter van Advocacy for Alleged Witches.

Ook andere Afrikaanse overheden zijn er niet in geslaagd om geweld tegen vrouwen als gevolg van de heksenjacht te beteugelen.

Een kwestie van vrouwenrechten

Volgens de Ghanese mensenrechtenactiviste Roslyn Mould komt het fenomeen voort uit het misbruik van culturele tradities, en worden vooral oudere vrouwen geviseerd.

“Ghana is een van de landen in Afrika waar zogenoemde heksenkampen zijn opgezet voor mensen die uit hun gemeenschap zijn verbannen. Dit is schadelijk voor ons op internationaal niveau, vooral als het gaat om de manier waarop we onze vrouwen en moeders behandelen”, aldus Mould.

Ze benadrukt dat het prioriteit moet zijn om de beschuldigingen een halt toe te roepen, niet om ondoordacht de kampen te sluiten.

“Zelfs als ze onschuldig zijn bevonden, worstelen slachtoffers met een hardnekkig maatschappelijk stigma. Hun basisrechten, zoals vrijheid, gezondheidszorg en goede voeding, komen vaak in het gedrang. Bijna alle beschuldigingen, ongeveer 99 procent, zijn gericht tegen vrouwen, en een meerderheid van de beschuldigingen komen van mannen” legt Mould uit.

“Om een verschil te maken, moeten we samenwerken met traditionele leiders en stamoudsten”, geeft ze nog mee.

Sprankje hoop

In Malawi neemt het aantal moorden door hekserij nog steeds toe. Mensenrechtenorganisaties melden dat sinds 2019 in het land minstens 75 mensen buitengerechtelijk door bendes zijn vermoord omdat ze verdacht werden van hekserij.

Iemand beschuldigen van hekserij of gerelateerde activiteiten kost volgens de Nigeriaanse wetgeving twee jaar gevangenisstraf, maar de wet wordt niet consequent gehandhaafd.

Ghana zet intussen wel een stap voorwaarts om het probleem aan te pakken. In 2022, na de lynchpartij van een 90-jarige vrouw twee jaar daarvoor, nam het Ghanese parlement een wetsvoorstel aan dat beschuldigingen van hekserij strafbaar stelt. Het wetsvoorstel verbiedt het om een andere persoon te beschuldigen of te bestempelen als heks.