Volgens experts zijn ze illegaal onder het Europese en internationale recht. Toch zegt 11.11.11 dat ze onderdeel geworden zijn van het huidige grensbeleid van de EU. Onderzoekers van de ngo registreerden minstens 346.004 pushbacks vorig haar, dat is zo’n 947 per dag. Ter vergelijking: in 2022 werden er zo’n 600 per dag vastgesteld.

Het rapport heeft het over “een ongeziene explosie van geweld en mogelijks een recordaantal”. 11.11.11 baseerde zich voor het onderzoek op alle beschikbare data uit ngo-rapporten, mensenrechtenorganisaties, VN-organisaties en overheidsdiensten.

Bij pushbacks worden mensen die asiel willen aanvragen met geweld terug over de grens geduwd, zonder dat ze de kans krijgen om hun aanvraag in te dienen. Dat gaat volgens het rapport vaak gepaard met stokslagen of elektroshocks.

Indien de pushbacks op zee gebeuren belanden de migranten niet zelden terug in de handen van de Libische grenswachters, die beschuldigd worden van moord, misbruik en verkrachting bij hun omgang met mensen op de vlucht.

Wet wordt niet gehandhaafd

Nochtans zijn het recht om asiel aan te vragen en het recht op internationale bescherming vastgelegd in de Europese wetgeving, net als het verbod op collectieve uitzetting en het beginsel van non-refoulement – de gedwongen terugkeer van vluchtelingen naar gebieden waar hun leven of vrijheid bedreigd zou worden.

Volgens de EU-richtlijn voor asielprocedures moeten aanvragen voor internationale bescherming individueel, objectief en onpartijdig worden onderzocht, in een taal die ze begrijpen en met toegang tot juridische bijstand.

Maar de wet wordt dus onvoldoende gehandhaafd. Het rapport klaagt het gebrek aan actie vanuit Europa aan.

“Pushbacks zijn geweld op enorme schaal. En toch blijft het oorverdovend stil”, zegt 11.11.11-directeur Els Hertogen. Zo wordt de onwettige praktijk van pushbacks niet aangepakt in het recent afgeklopte EU Pact voor Asiel en Migratie.

“We zien zelfs dat steeds meer lidstaten fundamentele mensenrechten nog meer aan de kant schuiven en nationale wetgeving aannemen om pushbacks zogenaamd te legaliseren”, aldus Hertogen.

Hongarije en Bulgarije

Het leeuwendeel van de pushbacks vond plaats in Bulgarije en Hongarije, samen goed voor 268.687 gevallen. Dat zijn ook twee van de weinige landen waar de overheid de cijfers over pushbacks publiceert, als een bewijs van krachtdadig migratiebeleid.

Het Hongaarse beleid maakt het de facto onmogelijk om er een asielaanvraag te doen: over heel 2023 vroegen 30 mensen asiel aan in het land.

Bij de pushbacks in beide landen wordt regelmatig het gebruik van geweld gerapporteerd. In december 2022 documenteerde journalistencollectief Lighthouse Reports nog hoe migranten in Bulgarije soms dagenlang werden vastgehouden in een “kooiachtige” oude hondenkennel bij een politiekantoor op 40 kilometer van de grens. Migranten getuigden dat ze geen voeding of water kregen. De reporters fotografeerden verschillende keren de aanwezigheid van het Europese grensagentschap Frontex voertuigen op enkele meters van de kooi.

Nochtans beloofde de nieuwe directeur van Frontex dat er tijdens zijn ambtstermijn, die op 1 maart begon, “geen plaats zou zijn voor pushbacks”. Zijn voorganger Fabrice Leggeri moest opstappen omwille van zijn betrokkenheid bij het toedekken van illegale pushbacks.

Toch werd Frontex ook in 2023 in verband gebracht met pushbacks op zee. Amnesty International kaartte aan dat Frontex vliegtuigen en drones gebruikte om mensen op te sporen die proberen om Libië te ontvluchten, om vervolgens de Libische kustwacht te waarschuwen die ze onderschepte.

“Als België als EU-voorzitter één prioriteit zou moeten hebben, dan is het wel het stoppen van dit volstrekt illegale beleid”, besluit Hertogen.