Invasieve soorten treffen steeds vaker voedselketen in de tropen

Invasieve planten veranderen in sommige delen van de wereld de traditionele ecosystemen en daarmee ook de relatie die de bevolking er al eeuwen heeft met de natuur.

Tienduizenden uitheemse planten overspoelen onder meer tropische en subtropische delen van Azië en Latijns-Amerika. Vooral eilanden blijken hotspots – op sommige plaatsen groeien zelfs al meer uitheemse planten dan inheemse, zegt Ninad Avinash Mungi van de Universiteit van Aarhus, die onderzoek deed naar het fenomeen.

Hoewel dit alarmerend klinkt, zegt de onderzoeker er meteen bij dat de meeste uitheemse soorten geen probleem vormen. “Veel uitheemse soorten worden geïmporteerd vanwege hun nut en waarde, maar enkele ontsnappen en worden invasief met alle ongewenste gevolgen van dien.”

Ontdekkingsreizigers

Samen met zijn collega Jens Christian Svenning, en in samenwerking met wetenschappers uit Brazilië, Ethiopië, India en de VS, hebben de twee Deense onderzoekers hun ervaring en een schat aan wetenschappelijk bewijs gebundeld over de snel veranderende tropen.

In India zijn bijvoorbeeld grote gebieden van de bergketen West-Ghats sinds de vorige eeuw overwoekerd door de invasieve plant Lantana camara. “Dat heeft ertoe geleid ertoe dat de inheemse Soliga-bevolking, die afhankelijk was van het bos, haar traditionele levenswijze moest opgeven en op zoek moest gaan naar alternatieven”, zegt Svenning.

Lantana komt oorspronkelijk uit Amerika en werd eind 17e eeuw door Nederlandse ontdekkingsreizigers naar Europa gebracht. In Europa werd de rijkelijk bloeiende plant al snel populair als sierplant en het duurde niet lang voordat de Portugezen hem meenamen naar hun koloniën, waaronder India.

Voedsel

Tegenwoordig heeft de kleurrijke Lantana zich verspreid over grote delen van tropisch gebied. In Australië is naar schatting 4 miljoen hectare land besmet met het onkruid. In Hawaï is dat 160.000 hectare. En in India heeft Lantana 30 miljoen hectare veroverd. De invasieve plant is met andere woorden een enorm probleem over de hele wereld, legt Mungi uit.

“De plant verdringt inheems voedsel in bossen en savannes. Door de schaarste aan voedsel neemt het aantal herbivoren vervolgens af, wat weer gevolgen heeft voor de carnivoren. We hebben voorbeelden gezien van tijgers die op vee jagen omdat het aantal herbivoren is afgenomen.”

De onderzoeker zag dat patroon vooral in zeer arme gebieden, waar mensen sterk afhankelijk zijn van het lokale ecosysteem voor hun voeding. “Invasieve planten verzwakken niet alleen de voedselketen, maar kunnen ook conflicten met wilde dieren veroorzaken, waardoor de relatie van mensen met de natuur wijzigt”, zegt hij.

Klimaatverandering

De introductie van nieuwe planten in biotopen is geen modern fenomeen. Het gebeurt al sinds het begin van de landbouw. Maar volgens sommige studies is het de laatste jaren in een stroomversnelling geraakt. “Tijdens het koloniale tijdperk werden soorten van kolonie naar kolonie gebracht en de wereldhandel na Wereldoorlog II heeft dat proces nog verder versneld”, zegt Mungi.

Uit zijn onderzoek blijkt echter dat meer recent de klimaatverandering ervoor zorgt dat ecosystemen aangetast geraken. “Die worden daardoor nog kwetsbaarder voor invasieve soorten.”

Daarom stellen de onderzoekers dat het belangrijk is om uitheemse soorten met neutrale en positieve effecten duidelijk te onderscheiden van soorten die ongewenste effecten hebben – de zogeheten ‘invasieven’.

Bijkomende moeilijkheid daarbij is dat het vaak menselijke activiteiten zijn die maken dat invasieve planten voet aan de grond krijgen in bepaalde gebieden. “En dat is niet altijd te controleren”, zegt Mungi.

Bovendien is het erg duur om wijdverspreide invasieve planten volledig uit te roeien. “Daarom is er dringend behoefte aan een duurzaam alternatief”, stelt hij.

Buffels en olifanten

Een van de oplossingen is een “op de natuur gebaseerde remedie tegen biologische invasies”, argumenteren de Deense wetenschappers in het wetenschappelijke tijdschrift People and Nature.

Die oplossing bestaat uit mechanismen uit de ecosystemen zelf die kunnen worden gebruikt om invasieve planten op natuurlijke wijze te bestrijden. Een voorbeeld is de introductie van grote herbivoren zoals buffels en olifanten in savannes. De dieren zullen op natuurlijke wijze de verspreiding van veel invasieve planten beperken.

Soms bestaat de oplossing er ook uit dat lokale gemeenschappen invasieve planten leren te accepteren en zich aan te passen om er voordeel uit te halen.

Op sommige plaatsen in de tropen zijn lokale bewoners bijvoorbeeld begonnen met het gebruik van invasieve planten zoals onder meer Lantana om gebruiksvoorwerpen of meubels te maken. Een invasieve soort zoals de Prosopis juliflora blijkt dan weer succesvol als bodemverbeteraar. “Zo hebben gemeenschappen zich aangepast aan een nieuwe realiteit”, zegt Mungi.