Alexei Navalny was een reus in de Russische politiek. Niemand kon ooit de bedreiging evenaren die hij heeft betekend voor het regime van Poetin. Zijn dood in een werkkamp vlakbij de poolcirkel is een klap voor iedereen die ervan droomde dat hij ooit de leider zou worden van een democratisch Rusland.

Wat Navalny zo belangrijk maakte, was zijn beslissing om in 2008 de strijd aan te gaan tegen corruptie. Met activisme en zijn populaire blog zette hij de schijnwerpers op de corrupte constructies die sommigen in staat stelden om miljarden te stelen van staatsbedrijven.

Zijn echte doorbraak dateert van 2011, toen hij de strategie voorstelde om bij de verkiezingen voor de Doema (het parlement) op eender welke partij te stemmen, zolang het maar niet de “partij van oplichters en dieven” van president Vladimir Poetin was. De confrontatie met een enorm verlies aan steun, deed het regime een toevlucht nemen tot verkiezingsfraude. Het resultaat was een maandenlange periode van protesten voor meer democratie.

Poetin herwon de controle door een mix van concessies en repressie, maar de crisis markeerde wel de opkomst van Navalny als dominant figuur in de democratische beweging van Rusland.

Ondanks een veroordeling voor verduistering van geld mocht hij toch meedoen aan de burgemeestersverkiezingen in Moskou in 2013. In een duidelijk oneerlijke stembusgang, waarbij de politie hem lastigviel en de media hem vijandig behandelden, won hij 27 procent van de stemmen.

Doorzettingsvermogen

De autoriteiten leerden uit deze fout. Navalny mocht nooit meer meedoen aan verkiezingen. Wat het Kremlin niet kon tegenhouden was de opkomst van een nationale beweging rond de Foundation for the Struggle Against Corruption (FBK), opgericht door Navalny met een team van briljante jonge activisten in 2011.

In de daaropvolgende tien jaar veranderde de FBK ons begrip van de aard van Poetins kleptocratie. Het open bronnenonderzoek van de FBK heeft de reputatie van talloze veiligheids- en regimefunctionarissen en propagandisten aan diggelen geslagen.

Een van de belangrijkste onthullingen kwam er in 2017 en ging over het netwerk van liefdadigheidsinstellingen die de paleizen en jachten van toenmalig premier Dmitri Medvedev financierden. Het werd 46 miljoen keer bekeken op YouTube en leidde tot protesten in heel Rusland.

Niet minder belangrijk was Navalny’s bijdrage aan de methodiek van pro-democratisch activisme. Om de afhankelijkheid van het regime van zwaar gemanipuleerde verkiezingen te benutten, ontwikkelde hij een strategie die “intelligent stemmen” werd genoemd. Basisidee was om mensen aan te moedigen om te stemmen op de kandidaten die de beste kans hadden om Poetins partij Verenigd Rusland te verslaan. Het resultaat was een teleurstellend resultaat voor Verenigd Rusland in de regionale verkiezingen van 2019.

Een maatstaf voor de impact van Navalny kan worden gezien in de toenemende repressie tegen hem. Terwijl aanklagers hem probeerden te verlammen met een reeks ongeloofwaardige strafzaken, namen ze ook zijn familie in het vizier. Zijn jongere broer Oleg zat drieënhalf jaar in een strafkamp op grond van valse beschuldigingen.

De vervolgingen werden nog erger nadat ook de proxy’s van het regime gewelddadig werden. Twee maanden nadat hij de corruptie van Medvedev aan het licht had gebracht, werd Navalny bijna blind door een aanval van Kremlingetrouwen die een schadelijk mengsel van chemicaliën in zijn gezicht gooiden.

Nog ernstiger was de inzet van een doodseskader van de Russische Federale Veiligheidsdienst (FSB). Die hielden Navalny al sinds 2017 in de gaten en vergiftigden hem met het zenuwgas novitsjok, tijdens een reis naar de Siberische stad Tomsk in augustus 2020. De aanval was duidelijk bedoeld om zijn verzet tegen het bewind van Poetin te proberen beëindigen.

In plaats daarvan veroorzaakte het incident de “Navalny-crisis”, een opeenvolging van gebeurtenissen die de fundamenten van het regime deden daveren. Het verhaal van Navalny’s overleving – en de bevestiging dat hij was vergiftigd met novitsjok – richtte de internationale aandacht op de misdaden van het Poetin-regime.

De laatste twijfels over de betrokkenheid van Moskou bij de moordpoging werden weggenomen door Navalny’s samenwerking met Bellingcat, een organisatie voor onderzoeksjournalistiek, die de verdachten kon identificeren en een van hen wist te misleiden om te onthullen hoe ze hem hadden vergiftigd.

De schade liep nog op toen Navalny’s besliste om de persoonlijke corruptie van Poetin bloot te leggen. In een sterke, twee uur durende documentaire, genaamd Een Paleis voor Poetin, beschreef Navalny de obsessieve hebzucht die de obscure KGB-agent deed veranderen in een van ‘s werelds meest beruchte kleptocraten.

Met meer dan 129 miljoen views op YouTube alleen al, verbrijzelde de film het zorgvuldig opgebouwde beeld van de dictator als de incarnatie van traditionele deugden.

Gevangenissen en politiebusjes vullen

Het effect van de “Navalny-crisis” op Poetin, een dictator die doodsbang is voor een mogelijke volksrevolutie, kan moeilijk worden overdreven. Hij werd niet langer het hof gemaakt door westerse leiders. Amerikaans president Joe Biden begon zijn ambtstermijn in 2021 door bevestigend te antwoorden op de vraag van een journalist of hij Poetin zou omschrijven als “a killer”.

Om de binnenlandse gevolgen te beheersen, ontketende Poetin een hardhandig optreden dat begon met de arrestatie van Navalny in 2021, na zijn terugkeer naar Moskou vanuit Duitsland, waar hij herstelde van zijn novitsjok-vergiftiging. Op het internationale toneel verzekerde Poetin zich van een topontmoeting met Biden door een massale inzet van militaire troepen aan de Oekraïense grens, een oefening voor de invasie van het jaar daarop.

Ook de trollenlegers van het Kremlin werden ingezet om de reputatie van Navalny te vernietigen met een lastercampagne. Enkele weken na de gevangenneming van Navalny trok Amnesty International zijn status weer in als “gewetensgevangene”, op basis van beschuldigingen over haatpraat. De bewijzen daarvoor waren enkele lelijke uitspraken van Navalny als onervaren politicus in het midden van de jaren 2000, toen hij probeerde om een anti-Poetin alliantie van democraten en nationalisten op te bouwen.

Wat zijn tegenstanders negeerden was Navalny’s eigen ontwikkeling tot een criticus van etno-nationalistische vooroordelen. In een toespraak in 2011 daagde hij zijn toehoorders uit om zich in te leven in de mensen met een moslimachtergrond in de republieken in de noordelijke Kaukasus.

Het verlaten van het narratief van de nationalistische hoofdstroom werd geaccentueerd door Poetins conflict met Oekraïne. Na de invasie van de Krim in maart 2014 hekelde Navalny de “imperialistische annexatie” als een cynische poging om de massa af te leiden van de corruptie.

Acht jaar later, wegkwijnend in de gevangenis, veroordeelde hij de grootschalige invasie van Poetin in Oekraïne en riep hij zijn landgenoten op om de straat op te gaan met de woorden: “Als het nodig is om gevangenissen en politiebusjes te vullen om de oorlog te voorkomen, dan zullen we gevangenissen en politiebusjes vullen.”

Later dat jaar betoogde hij dat een Rusland na Poetin een einde zou moeten maken aan de machtsconcentratie in het Kremlin en in de plaats nood heeft aan de oprichting van een parlementaire republiek als “de enige manier om de eindeloze cyclus van imperialistisch autoritarisme te stoppen”.

De tragedie van Navalny is dat hij nooit de kans heeft gekregen om het morele gezag dat hij als dissident heeft vergaard om te zetten in politieke macht. Net als Charles de Gaulle in Frankrijk en Nelson Mandela in Zuid-Afrika had hij een verlossend leider kunnen worden, die zijn volk van oorlog en tirannie naar de belofte van een vrijere samenleving had kunnen leiden.

In plaats daarvan heeft hij zijn landgenoten het voorbeeld nagelaten van een moedig, principieel en bedachtzaam man, die zijn leven opofferde voor democratie en vrede. Dat is zijn blijvende nalatenschap.
_

Robert Horvath is expert Russische politiek aan La Trobe University.